Drie PIE-leerlingen doen vervroegd examen én zijn geslaagd Tara, Guido en Robin zijn PIE-leerlingen op De Waerdenborch in Holten en kregen onlangs de kans om eerder examen te doen als beloning voor hun harde werk. Ze mochten een jaar eerder dan hun leeftijdsgenoten hun examen afleggen, een gedurfde stap die hun vastberadenheid en toewijding aan hun vakgebied benadrukt. Hoewel vervroegd examen op zich geen unicum is - het komt vaker voor bij havo/vwo - is het voor vmbo zeker wel bijzonder! STO Twente is super trots op deze leerlingen! Goed voorbereid Tara, Guido en Robin waren voorbereid en wisten wat er van hen verwacht werd, Mentor Camilla Mensink, die al drie jaar in het voortgezet onderwijs werkt, was zelf verrast door deze opmerkelijke prestatie. Zij benadrukt dat deze drie specifieke leerlingen buitengewoon gedreven zijn, altijd actief betrokken zijn bij de lessen en uitblinken in zelfstandigheid. "Ze hebben echt inzicht in wat ze aan het doen zijn. Dat zie je terug tijdens het examen. Altijd een paar stapjes vooruit denken. Dat heeft hen echt geholpen om hier nu te komen," aldus Camilla. Guido: ruime voorsprong Guido heeft een ruime voorsprong op het gebied van metaal en installatietechniek. Stroom aanleggen en lassen zijn bijvoorbeeld zaken die hem van nature makkelijk afgaan. In zijn werk op het melkveebedrijf van zijn oom heeft hij al de nodige uren op het land en in de stal doorgebracht, ervaring die hij goed kon gebruiken in het PIE-profiel. Guido, die al als vijfjarige op de boerderij rondliep, vindt het een uitdaging om processen te verbeteren en tools makkelijker te maken voor het dagelijkse werk. "Ik vind vooral die afwisseling echt leuk! Laatst heb ik een nieuwe bekapbox gemaakt. Dat is een box waarmee we de klauwen van de koeien knippen. De oude die we hadden, werkte niet zo goed. Nu ik een nieuwe heb gemaakt, kunnen we sneller werken en zo veel tijd besparen." De ervaring die hij heeft opgedaan, heeft hem zeker geholpen bij het doorlopen van de opdrachten van PIE. Robin: actief bezig zijn Robin weet al wat hij volgend jaar gaat doen: stage lopen! De mail met het verzoek voor een stage is al verstuurd. Hij pakt het direct aan, dat is zijn devies. "Ik houd ervan om actief te zijn, met mijn handen te werken, gewoon doen. PIE was het perfecte profiel daarvoor." Na zijn tijd op De Waerdenborch heeft hij zijn plannen al gemaakt. Hij gaat verder met vervolgonderwijs, met als richting Transport & Logistiek. Hij volgt het pad van zijn vader, die hem al op zevenjarige leeftijd meenam in de vrachtwagen. Eerst het examen halen, maar hij heeft er alle vertrouwen in dat het goed zal gaan. Tara: de enige dame in het gezelschap Tara is de enige dame in het gezelschap: "Ik ben opgegroeid met veel jongens om me heen", vertelt Tara. Voor haar was de wereld van PIE al bekend terrein. Als bewoner van een boerderij is gereedschap, zoals een kolomboor, haar niet vreemd. "Ik ben blij dat ik voor PIE heb gekozen. Ik vond de praktijk leuker dan de theorie, al is het natuurlijk belangrijk om ook de nodige kennis op te doen. Maar voor mij zat die kennis al in mijn bagage. Dat heeft me geholpen bij het doorlopen van de lesstof, denk ik." Wat Tara vooral waardeert aan het vervroegde examen is de extra vrije tijd die ze komend schooljaar zal hebben. Die tijd zal ze uiteraard nuttig besteden. Maatwerk Hoe die extra vrije tijd precies wordt ingevuld, is maatwerk. Zo zoekt De Waerdenborch voor de ene leerling een stage en onderzoekt school voor de andere leerling wat de mogelijkheden zijn om alvast te kunnen beginnen aan het mbo. PIE-docent Uilko Spijker: "Het is ontzettend fijn voor deze leerlingen dat ze een beter beroepsbeeld krijgen en daardoor eerder kunnen ontdekken wat ze precies willen. Op deze manier hebben deze leerlingen een groot voordeel bij het maken van een passende studiekeuze.” Vervroegd examen: voor vmbo zeker wel bijzonder! Hoewel vervroegd examen op zich geen unicum is - het komt vaker voor bij havo/vwo - is het voor vmbo zeker wel bijzonder! Niet alle leerlingen komen hiervoor in aanmerking. Examensecretaris Manon Semmekrot zegt: "We kijken heel goed naar de individuele leerling en naar wat hij of zij laat zien. Voor ons vereist een vervroegd examen zeker de nodige extra inzet, maar dat geldt ook voor de leerling. Als we er vertrouwen in hebben dat een leerling het aankan, doen wij er bij De Waerdenborch alles aan om dat mogelijk te maken." En het eindresultaat? Alle drie deze kanjers zijn geslaagd…van harte gefeliciteerd namens Sterk Techniekonderwijs Twente. MENU

Belang van goed getimed exitgesprek Leerlingen op het vmbo interesseren voor techniek is een topprioriteit van STO Twente. Met die eenmaal gewekte interesse is het vervolgens dé uitdaging om hen ook op het mbo voor een technische vervolgopleiding te laten kiezen. Verslag van een vruchtbare discussie tussen twee directieleden van een mbo-opleiding uit de praktijk die hier praktische ideeën voor hebben én Tom Blaauwgeers, projectleider Sterk Techniekonderwijs regio Hengelo: “Het uiteindelijke doel is: de beste keuze en de beste plek voor de vmbo-leerling.” Jan Willem Aardema van Bouwschool Twente: “We zien nagenoeg geen uitval van vmbo-leerlingen die hier hun mbo-opleiding voor een bouwberoep volgen. Dat geeft aan hoe potentieel belangrijk deze doelgroep is.” Twentse jongeren technisch passend opleiden Leo Benneker is in het Techniekhuis Twente verantwoordelijk voor de installatietechnische opleidingen vanuit Opleidingsbedrijf Installatiewerk (IW). Jan Willem Aardema is dit vanuit Bouwschool Twente voor de bouwberoepen timmerman, metselaar en tegelzetter. Ook ROC van Twente is gehuisvest in het Techniekhuis Twente, evenals de Schildersvakopleiding Hengelo. Hun centrale insteek? Mbo-onderwijs en technisch bedrijfsleven onder één technisch goed uitgerust dak samenbrengen. Bedoeld om Twentse jongeren goed opgeleid en met vakdiploma’s voor te bereiden op de regionale economie. Gemêleerde toestroom Jan Willem Aardema: “De toestroombevordering van techniekleerlingen vanuit het vmbo naar het mbo is een grote uitdaging. Neem Bouwschool Twente in het Techniekhuis Twente. Dit schooljaar noteren we zo’n 60 nieuwe leerlingen, 25 meer dan verleden schooljaar. Op zich is dit goed nieuws. Echter, van die 60 leerlingen komen er 17 vanuit BWI uit de vijf toeleverende vmbo-scholen in ons verzorgingsgebied. 14 leerlingen van die 60 hebben een andersoortige vmbo-vooropleiding zoals administratie of zorg. De rest is zij-instroom, zoals afstromers uit mbo 4, afgebroken havo, andere werkervaring en zelfs hbo’ers die na een jaar stoppen met hun opleiding en alsnog voor de praktische mbo-3 route kiezen om in het technisch bedrijfsleven te komen. Dus van die 60 komen er 31 leerlingen (17+14) vanuit het vmbo, de rest kent een diverse achtergrond. Dat baart ons enigszins zorgen. Vroeger was vmbo-mbo dé koninklijke route en vanuit ons perspectief zien we dit kantelen.” Samenwerking vanuit STO Twente belangrijker dan ooit Leo Benneker: “PIE geeft ongeveer een gelijk beeld. Dit schooljaar hebben we bijna 20 leerlingen uit het vmbo, meer dan bij BWI. En ten opzichte van verleden jaar betekent dit een stijging van 12 leerlingen. Daar zijn ook wij blij mee. Circa 75% van de toestroom naar IW komt vanuit het vmbo, de rest is zij-instromer. Ook die verhouding kan beter, denk ik.” Tom Blaauwgeers: “Die getallen bewijzen dat onze nieuwe samenwerking vanuit STO Twente heel belangrijk en actueel is om die toestroom vanuit het vmbo naar het technisch mbo te intensiveren.” Eén-op-één met leerlingen in gesprek Jan Willem: “Dé absolute kernvraag: waarop zijn de keuzes van vmbo-leerlingen voor de techniek gebaseerd? Op basis van die informatie kunnen we wellicht iets kunnen bedenken om meer invloed uit te oefenen op de keuzes van leerlingen aan het eind van hun vmbo-periode. Mijn aanbeveling om dit te bereiken is om eerder met leerlingen BWI en ook PIE een persoonlijk en diepgaand exitgesprek te voeren. Die thermometer moet er veel meer in. Met als kernvraag waarop leerlingen gedurende hun vmbo-opleiding de keuze baseren om wel of niet voor de bouw, installatietechniek of schildersector te kiezen. Ik denk dat we daarvan heel veel kunnen leren.” Nog veel onbenut techniektalent Leo: “Ik heb nu ook twee TL-leerlingen, één bijvoorbeeld vanuit het groen, dus je ziet dat leerlingen uit alle richtingen instromen. Ook daar zit nog veel onbenut techniektalent. Veel leerlingen doen PIE en als ze eenmaal voor de keuze staan om hun vervolgopleiding te kiezen, zie je dat circa de helft een niet-techniekrichting kiest. Dat tij moeten we zien te keren. Inderdaad, tijdig met deze leerlingen op het vmbo in gesprek gaan, één-op-één, juich ik toe.” Jan Willem: “Ook ben ik heel benieuwd naar de rol van de ouders in dit keuzetraject.” Ook blijven monitoren op mbo Tom: “Op het vmbo worden er al veel gesprekken met leerlingen gevoerd ten aanzien van hun keuze voor een vervolgopleiding. Maar ook zie ik een goede gelegenheid voor dit soort gesprekken als zij eenmaal op het mbo zitten. De kernvraag in mijn ogen is dan: wat maakt nou dat je hier bent? Met als doel: de beste keuze en de beste plek voor de vmbo-leerling.” Leo: “99% van de vmbo-leerlingen die bij opleidingsbedrijf Installatiewerk (IW) instroomt behaalt zijn of haar diploma.” Jan Willem: “We zien nagenoeg geen uitval van vmbo-leerlingen die in het Techniekhuis Twente hun vervolgopleiding techniek doen. Dat geeft aan hoe potentieel belangrijk deze doelgroep is voor de technische sector.” MENU

Kiezen vóór techniek door een andere ‘BLIQ’ óp techniek STO Twente laat tien zogeheten BLIQ-filmpjes maken, twee per subregio. De doelgroep zijn leerlingen die voor de stap naar het VO of hun profielkeuze staan, maar ook leraren en ouders. De boodschap? Kijk eens met een andere ‘BLIQ’ en ontdek dat techniek héél dichtbij, in je dagelijks leven een belangrijke rol speelt. Want verbazing is dé motivator om leerlingen te inspireren voor techniek te kiezen. NXtv, techplatform met inspirerende video’s BLIQ is het nieuwste programma van NXtv, een techplatform met inspirerende video’s. Wietske Nijhuis van NXtv: “Onderzoek bewijst dat leerlingen tussen 10 – 14 jaar geen goed beeld hebben van hoe techniek in alle facetten van hun dagelijkse leven een rol speelt. De BLIQ-filmpjes zijn speels opgebouwd: leerlingen lopen tegen een dagelijkse en herkenbare handeling of probleem aan, en verbazen zich over de werking daarvan. Vervolgens brengt een lokaal bedrijf als techniekheld direct de bijpassende oplossing of uitleg in beeld. Zoals voor gamen, appen, fietsen en swipen. Of hoe krijgt een zandwagen die door je dorp rijdt die loodzware laadbak zo moeiteloos omhoog? De kracht is vooral dat in de filmpjes echte vmbo-leerlingen meespelen in combinatie met eveneens echte lokale techniekbedrijven. Kortom, herkenbaar, dichtbij en overtuigend. Wietske: “We laten jonge mensen door deze speelse aanpak letterlijk met een andere ‘BLIQ’ naar techniek in hun dagelijkse leven kijken. Want verbazing is de beste motivator om hen te inspireren voor techniek te kiezen.” Videoplatform voor techniekpromotie BLIQ-filmpjes worden verspreid via social media, van Instagram en Facebook tot en met zelfs een eigen TikTok-account. Dus recht in het hart van de doelgroep. De hele serie staat vervolgens als programma op NXtv: een veilig videoplatform voor techniekpromotie, met ‘de 7 werelden van techniek’ als uitgangspunt. Terugkijken is dus heel eenvoudig. Leraren en mentoren vinden educatieve support op een speciale onderwijspagina op de website. Breed promoten Thaisa Rougoor: “Vanuit STO Twente werken we aan een promotieplan om straks onze Twentse BLIQ-filmpjes op vmbo’s onder de aandacht te brengen. Niet alleen via social media, maar ook in lessituaties zelf op de 19 vmbo’s die meedoen onder de paraplu van STO Twente.” Ook de STO-regio’s Rijk van Nijmegen, Noordwest Veluwe, Zwolle en Kampen lieten deze filmpjes maken. Thaisa: “Door met zoveel mogelijk STO-regio’s samen te werken brengen we veel verschillende branches en beroepen in de techniek onder de aandacht. Samen hebben we straks een flinke hoeveelheid filmpjes die docenten kunnen gebruiken in LOB- en voorlichtingsactiviteiten of als start van een activiteit op hun eigen vmbo.” Opnamen… gestart! Inmiddels zijn de opnamen voor de BLIQ-filmpjes voor STO Twente gestart. Met in totaal tien techniekbedrijven uit de vijf subregio’s. Van verschillende scholen zijn 10 leerlingen geselecteerd om mee te doen met deze filmpjes. Zij waren erg enthousiast om hieraan mee te doen en zij worden tijdens de campagne op de scholen ook actief ingezet. Lekker dichtbij huis dus en daardoor super herkenbaar. Thaisa: “Deze techniekbedrijven werken al nauw samen met STO Twente en vmbo’s in hun subregio. We geven hen met BLIQ de kans een specifiek facet te laten zien van hun techniek, met als doel om direct in te spelen op de belevingswereld van jonge leerlingen.” Op de eerste opnamedag voor STO Twente gingen drie bedrijven op camera: Braakhuis uit Borne, De Groot Vroomshoop en Trioliet uit Oldenzaal. Binnen hun bedrijf selecteerden zij hiervoor een aansprekend rolmodel. Aansluitend hierop werden een week later de vmbo-leerlingen gefilmd. Voor het bedrijf Trioliet presenteerde Manuela Heitkamp, een jonge vrouw uit hun bedrijf en werkzaam in de hydrauliek. Een perfect rolmodel om ook meiden aan te spreken om voor techniek te kiezen. De bedrijven aan het woord Jarno Kamphuis van de cilinderafdeling van Trioliet, de Oldenzaalse wereldspeler in voertechnieken & -systemen: “Zelf heb ik van mijn interesse in techniek mijn werk gemaakt. Met deze filmpjes hopen we nieuwe generaties jonge leerlingen voor een toekomst in de techniek te inspireren.” De Groot Vroomshoop bracht voor de filmopnamen zelfs een gave 3D printer mee. Mart Huis in ’t veld, werkvoorbereider Braakhuis: “Ook wij doen er alles aan om de jeugd ons bedrijf in te krijgen. Neem mijn jonge collega Nick die in het BLIQ-filmpje de werking achter frezen laat zien. Vanuit het vmbo en een BBL-traject is hij nu bij ons werkzaam.” Nick Bloemendaal: “Drie jaar geleden op het vmbo vond ik draaien en frezen heel leuk en kwam ik op de niveau 3 opleiding bij SMEOT. Ik rond nu mijn driejarige opleiding af bij Braakhuis. Het is fantastisch om nu in een BLIQ-filmpje andere jongeren te mogen inspireren.” Mart Huis in ’t Veld: “De beeldvorming rondom techniek is de grootste hindernis. Als we tot in detail laten zien hoe machtig mooi bijvoorbeeld draaien en frezen is, win je ook de jeugd.” Deelnemende bedrijven Naast Trioliet, Braakhuis en De Groot Vroomshoop werken aan de Twentse BLIQ filmpjes ook de volgende bedrijven mee: Exes Almelo, Müller Holten, Niverplast Nijverdal, Sensata Hengelo, Bonke Enschede, Emondt Enschede en Huisken Oldenzaal. Première De filmpjes zijn in juni/juli klaar en worden dan via een campagne op de scholen gepresenteerd. Uiteraard zendt STO Twente u de links door zodra deze er zijn! MENU

Holtense STO-aanpak floreert door nauwe samenwerking vmbo en bedrijfsleven Het technisch bedrijfsleven is een cruciale partner voor STO Twente. De subregio Rijssen-Holten werkt bijvoorbeeld nauw samen met de Holtense Industrie Groep (HIG). Leerlingen van SG De Waerdenborch bezoeken de bedrijven van de HIG, docenten ontdekken er wat techniek in de praktijk betekent én de bedrijven komen op hun beurt kijken op het vmbo bij De Waerdenborch. Een prima voorbeeld van kennisuitwisseling tussen onderwijs en bedrijfsleven. Wim Jansen is directeur bij Bemei RVS Industrie B.V. in Holten en algemeen bestuurslid bij de HIG: “Dé kracht is dat je elkaar blijft ontmoeten en dat je de samenwerking tussen het vmbo en het technisch onderwijs weet te borgen. Daarom juichen we STO Twente toe. Dir programma leidt onherroepelijk tot patronen en allerlei spin off.” Techniek inmiddels met álle beroepen verweven Jan-Peter Müller is algemeen directeur/eigenaar van Müller Fresh Food Logistics BV en voorzitter van de HIG: “Elk lesvak op het vmbo kan een link hebben met het technisch bedrijfsleven, wij zien dat heel breed.” Wim: “Techniek is inmiddels met alle details van ons leven verweven, dus ook met elke soort baan. Kijk alleen maar naar de gezondheidszorg; da’s alleen maar techniek. De instroom van leerlingen in de techniek kan dus richting de harde techniek gaan, maar tegenwoordig ook richting nagenoeg elk ander beroep.” Maak je als werkgever maximaal zichtbaar bij de jeugd De leden van de HIG merken allemaal de te geringe instroom van techniektalent. Jan-Peter: ”Als werkgevers moeten wij ons heel nadrukkelijk laten zien. Je moet bijna het mooiste meisje van de klas zijn. Valt die zichtbaarheid terug? Dan kiezen leerlingen ook minder voor techniek, is mijn overtuiging. Die zichtbaarheid help je enorm door vmbo-leerlingen kennis te laten maken met de lokale bedrijven. Die nieuwsgierigheid wekken is cruciaal. Daarvoor werken wij in de Holtense regio dus duurzaam samen met SG De Waerdenborch.” Wim: “Het is voor ons belangrijk om al vanuit de springplank die het vmbo toch is, feeling te krijgen met jong techniektalent.” Steeds meer nadruk op softskills Marcel Vaneker is voor SG De Waerdenborch de projectcoördinator Sterk Techniekonderwijs: “In oktober bezochten onze leerlingen de bedrijven van de HIG. En in maart mochten onze docenten een kijkje komen nemen. Niet alleen techniekdocenten, maar álle docenten. Puur bedoeld om hen inzicht te geven in welk soort bedrijfsomgevingen onze vmbo-leerlingen uiteindelijk terechtkomen. En ook: welke vaardigheden verwachten deze bedrijven dat we onze leerlingen bijbrengen? Wat opvalt: de techniekbedrijven hebben er vertrouwen in dat ze jong talent het techniekvak zelf wel kunnen leren als ze er eenmaal werken. Steeds belangrijker worden de softskills waarvan het bedrijfsleven verwacht dat het vmbo die ontwikkelt bij de leerlingen: initiatief en verantwoordelijkheid nemen en leren samenwerken. Vooral met projectopdrachten op het vmbo kunnen we leerlingen deze softskills helpen bijbrengen.” Wim: “Het goed kunnen communiceren met klanten en collega’s wordt steeds belangrijker in onze maatschappij. Het feitelijke technische vakwerk leren we de jonge mensen wel in ons bedrijf, als hun leerbaarheid op orde is, uiteraard.” Jan-Peter: “Klopt, het zijn juist de softskills waarmee je het verschil maakt.” Blij met vmbo in regio Jan-Peter en Wim onderschrijven de focus vanuit STO Twente op het vmbo van harte. Wim: “Je kunt niet vroeg genoeg beginnen met kennismaken met het bedrijfsleven. Neem onze jaarlijkse roefeldag. Leerlingen komen langs en mogen leuke dingen doen.” Jan-Peter: “Het is van groot belang al in het basisonderwijs interesse voor techniek te ontwikkelen.” Wim: “Wij werken in onze bedrijven binnen de HIG graag met mbo’ers en we zijn ervan doordrongen die zij doorgaans vanuit het technisch vmbo zijn doorgestroomd, dáár begint het. Ook hopen we via stages jong technisch talent aan ons te binden. Op dit moment loopt in ons bedrijf bijvoorbeeld Maud stage, een mbo-studente mechatronica die ooit op het vmbo begon. We zijn er dan ook heel gelukkig mee dat wij met SG De Waerdenborch een vmbo-school in onze gemeente hebben, dat is van onschatbare waarde. Maar dat geldt ook voor bedrijfsschool REMO, wij hebben ons geconformeerd aan het afnemen van hun studenten. Wij bieden hun een werkgarantie. De samenwerking gaat zo beide kanten op.” Kies voor samenwerken op de lange termijn De match tussen wat het vmbo haar leerlingen leert en wat het technisch bedrijfsleven uiteindelijk nodig heeft, is op orde in Holten. Jan-Peter: “Maar het kan altijd nog beter, uiteraard. Dat borg je door als bedrijfsleven en onderwijs permanent samen op te trekken en in contact te blíjven. Eenmalige initiatieven zijn mooi, maar wij gaan voor de borging op de lange termijn. Daarom juichen we het meerjarenprogramma Sterk Techniekonderwijs van harte toe.” Wim: “Wat ook helpt, is dat je in je regio, zoals hier, een sterke traditie hebt om elkaar te steunen. Dat sociale weefsel is hier goed op orde.” Tegenbezoek gepland Zoals te lezen was, gingen zowel de leerlingen als hun docenten inmiddels op bezoek bij de leden van de HIG. Op 23 mei is het de beurt aan de bedrijven die lid zijn van de HIG om een kijkje te nemen bij SG De Waerdenborch! Marcel: “Het bedrijfsleven kan dan zien wat wij hebben opgehaald bij ons bezoek aan hen en hoe wij die nieuwe expertise in ons onderwijs toepassen. Ook laten we hen onze faciliteiten en mogelijkheden zien om te onderzoeken hoe we nog beter op elkaar kunnen aansluiten en elkaar zo versterken. Uiteraard maken ze ook kennis met onze bouwenbouw profielen zoals PIE en BWI en tonen we onze leerpleinen. Eveneens presenteren we graag het ontwerp van ons aanstaande Technolab.” MENU

STO Café Oldenzaal maakt geslaagde keuze voor bedrijfsbezoek RIWO Het succesvolle Twentse concept van het STO Café gaat inmiddels haar tweede cyclus in. Dus organiseerde subregio Oldenzaal voor de tweede keer het STO Café, onder leiding van Wout Ensink, projectleider STO subregio Oldenzaal. Gastheer op 2 december? Technisch bedrijf RIWO in Oldenzaal. Hun enthousiaste reactie na afloop: “Gaaf om samen te kunnen werken aan de snelle ontwikkeling in de techniek en de vraag naar technisch geschoolden in Twente!” Investeren vanaf het vmbo Meerdere deelnemers vanuit STO Twente, waaronder docenten van 9 deelnemende vmbo’s en hun projectleiders, kregen uitleg over de innovatieve werkzaamheden van RIWO. Zij zijn specialist in industriële automatisering, mobiele, machine- en procesbesturing. Ofwel, zoals zij het zelf noemen: system integration. Veel bijval van de deelnemers kreeg bijvoorbeeld de presentatie van de appel-pluk-robot en peren-selectie-machine. Na diverse presentaties van Wim Spit, Rick Smelt en Ronald Roord werd één aspect helder: RIWO investeert continu in het aangaan van duurzame relaties met het onderwijs, al vanaf het vmbo. Eén van de activiteiten van RIWO is panelenbouw, bij uitstek uitdagend werk op zowel vmbo- als mbo-niveau. Opvallend lage gemiddelde leeftijd In de ogen van RIWO maken mensen het verschil, juist ook in de techniek. De continue investering van RIWO in de jeugd resulteert in een personeelsbestand met een opvallend gemiddeld lage leeftijd. En niet alleen de werving van stagiairs krijgt serieuze aandacht: eenmaal in dienst biedt RIWO haar medewerkers alle gelegenheid voor een Leven Lang Ontwikkelen. Wel gaf RIWO een advies aan de technische vmbo’s. Sommige leerlingen brengen een rugzakje mee. Overleg vooraf hierover tussen de school en RIWO, waar mogelijk in het kader van de AVG, werkt alleen maar verhelderend en draagt bij aan een succesvolle stage. RIWO heeft een medewerker met als taak het begeleiden van stagiaires, contacten met bedrijven, intake, beoordelen en dergelijke. Kortom, ervoor zorgen dat leren in het bedrijf een succes wordt. Rondleiding en ideeënuitwisseling De deelnemers aan het STO Café splitsten vervolgens op in groepjes en kregen een uitgebreide rondleiding, van engineering tot en met uiteindelijke assemblage en montage. Wat opviel, is dat er binnen RIWO veel wordt samengewerkt in teams. Voor vmbo-leerlingen een veilige, stimulerende en uitdagende setting. Eveneens viel de ruime en schone ambiance bij RIWO op. Daarna was er alle gelegenheid om met elkaar ideeën uit te wisselen voor een nog betere samenwerking tussen RIWO en de Twentse vmbo-scholen, en ook scholen onderling, die samenwerken onder de paraplu van STO Twente. Reactie van deelnemer Ronald Rondeel Ronald Rondeel is Projectleider Sterk Techniekonderwijs STO-subregio Enschede: “Ik verbaas mij er elke keer weer over hoeveel technologie verscholen zit achter de industriële muren van de Twentse bedrijven. Ik realiseer mij dan ook des te meer dat we als school een taak hebben om leerlingen én hun ouders goed te informeren over de mogelijkheden in de technologie. En dat hier voor onze leerlingen een mooie en goede toekomst ligt. Een spreekwoord zegt ‘onbekend maakt onbemind’. Werk aan de winkel dus!” MENU

Twentse techniekdocenten mee op vmbo-netwerkdag 2023 SMEOT in Hengelo is de Twentse mbo praktijkopleider in metaal, mechatronica en verspaning. De jaarlijkse vmbo-netwerkdag van SMEOT kent een lange traditie. Hiervoor nodigt SMEOT onder andere de docenten PIE van Twentse vmbo’s en de techniekdocenten van ROC van Twente uit. Elk jaar stelt SMEOT voor de vmbo-netwerkdag een leerzaam programma samen. Dit keer bezocht een groep van bijna 50 enthousiaste deelnemers op 30 juni ASML in Veldhoven en VDL Special Vehicles in Eindhoven. Beide hightech bedrijven zijn wereldspelers uit Nederland met veel behoefte aan goed opgeleid technisch mbo-talent. Bijna elk Twents metaalbedrijf maakt wel iets voor of met deze twee bedrijven. Bijvoorbeeld Norma NTS is een hightech eerstelijns toeleverancier van complete mechatronische systemen met als specialisme ultraprecisie en levert aan ASML. Veel behoefte aan technisch mbo-talent ASML, met de hoofddirectie in Veldhoven, heeft vestigingen over de hele wereld. Het biedt werk aan knappe koppen op álle niveaus, ook op mbo-niveau. Denk aan functies die focussen op het bouwen van modules en machines voor de chipproductie, evenals het aanpassen en testen ervan. Maar ook de zogeheten ‘Electrical and mechanical model shop’ biedt werk aan mbo’ers evenals bij het voorbereiden van de gigantische logistieke operatie om de gerede chipproductiemachines te vervoeren naar de klant. Kortom, ook ASML biedt werk aan mbo’ers in de disciplines logistiek, fabricage, customer support evenals in ondersteunende afdelingen. Mondiaal marktleider Een inleidende presentatie door onze gastheren maakte al snel duidelijk hoe uniek ASML is. Zij bouwen uiterst hoogwaardige machines in opdracht van klanten die hiermee vervolgens computerchips maken voor hun apparaten. En daarin is ASML uitzonderlijk goed. Eén zo’n machine telt gemiddeld 100.000 onderdelen. ASML bedient wereldwijd zo'n 90% van de markt en levert aan grote chipmakers als TSMC, Samsung en Intel. Om een idee te geven: een kant-en-klare chipmachine is zó groot en zwaar vanwege de benodigde stabilisatie tegen trillingen, dat het vervoer ervan naar de klant een logistiek huzarenstukje op zichzelf is. Voor één te vervoeren chipproductiemachine zijn maar liefst 40 containers, 20 trucks en uiteindelijk drie volledig beladen Boeing 747’s nodig! Experience Center: interactieve rondleiding Na de inleiding verdeelden de Twentse bezoekers zich over een aantal groepen voor een rondleiding door het Experience Center. Deze ruimte is speciaal ontworpen voor verschillende doelgroepen, zoals high potentials, nieuwe medewerkers, cliënten en leveranciers. Het interactieve interieur doet bewust sterk denken aan een cleanroom, het feitelijke productiehart van ASML. Op een enorme video-wand met tientallen schermen kreeg de Twentse delegatie een semi-live presentatie van het bedrijf evenals een levensgrote projectie van de EUV-machine in virtual reality. Opvallende constatering? In het Experience Center stonden ter bezichtiging tal van modules van een chipproductiemachine. Ondanks de extreem hoogwaardige digitale en nanotechnologie zit er in een productiemachine voor chips nog steeds heel veel metaal, toepaste mechatronica en onderdelen die voortkomen uit verspaning. Een inzicht dat alle deelnemers nog eens extra het belang van het opleidingswerk van SMEOT deed inzien. Experience Game: ontsnappen met de binaire code! Na de rondleiding was het game time! Groepjes deelnemers moesten in het Experience Center een escape room zien te doorlopen waarbij alle uitdagende opdrachten waren gebaseerd op dé basis van al het werk van ASML: de binaire code! Een uitdaging met mysterieuze reeksen met nullen en enen die verrassend goed werd opgelost door de deelnemers. Veel behoefte aan technisch mbo-talent ASML, met de hoofddirectie in Veldhoven, heeft vestigingen over de hele wereld. Het biedt werk aan knappe koppen op álle niveaus, ook op mbo-niveau. Denk aan functies die focussen op het bouwen van modules en machines voor de chipproductie, evenals het aanpassen en testen ervan. Maar ook de zogeheten ‘Electrical and mechanical model shop’ biedt werk aan mbo’ers evenals bij het voorbereiden van de gigantische logistieke operatie om de gerede chipproductiemachines te vervoeren naar de klant. Kortom, ook ASML biedt werk aan mbo’ers in de disciplines logistiek, fabricage VDL Special Vehicles: specialist in emissievrije oplossingen Het tweede bedrijfsbezoek vond plaats bij VDL Special Vehicles, onderdeel van de VDL Groep. Met 150 medewerkers richt VDL Special Vehicles zich op speciale heavy duty-voertuigen zoals de elektrische truck. Robotisering en automatisering doet hier steeds meer hun intrede, met veelal mbo’ers in operatorfuncties. VDL Groep gaf in een presentatie aan hoezeer zij inzetten op jong technisch talent. Zoals met het zelf opleiden via allerlei trajecten zoals de eigen VDL Triple T Academy. Maar ook de afdeling VDL Opleidingen zet creatief in op de optimale ondersteuning voor de praktijkbegeleiders en mbo-leerlingen. Volop mogelijkheden tot netwerken in ‘doorlopende leerlijn’ Dé kracht van deze vmbo-netwerkdag is dat meerdere relevante partijen een dag lang intensief met elkaar optrekken: mbo-opleider SMEOT, techniekdocenten van ROC van Twente en, last but not least, een groep docenten PIE vanuit STO Twente en de Achterhoek. Tijdens de lunch en in de bus terug werden er dan ook de nodige indrukken, ideeën en mailadressen uitgewisseld. In feite het praktische netwerken vanuit de zo gewenste ‘doorlopende leerlijn’! MENU

Interview met André Jansen (VMO), lid Stuurgroep STO Twente André Jansen is namens de Verenigde Maakindustrie Oost (VMO) actief in de Stuurgroep van STO Twente. In het dagelijks leven is hij directeur-eigenaar van het Hengelose High Tech Maintenance Nederland B.V.: “Je moet ruimte maken voor en tijd investeren in jong technisch talent.” André Jansen is namens de Verenigde Maakindustrie Oost (VMO) actief in de Stuurgroep van STO Twente. In het dagelijks leven is hij directeur-eigenaar van het Hengelose High Tech Maintenance Nederland B.V.: “Je moet ruimte maken voor en tijd investeren in jong technisch talent.” Invloed corona Ook de Twentse maakindustrie heeft last van corona. André: “Onze sector weet niet wat er op haar afkomt. Wel zie ik dat de Twentse maakbedrijven nog redelijk druk zijn. Er ís een krimp, maar minder dan gedacht en we zien zelfs wat herstel. We hopen dat een verdere teruggang uitblijft en dat we richting 2021 kunnen gaan opbouwen.” Doorpakken in plaats van praten André maakt graag deel uit van de Stuurgroep van STO Twente: “Ik loop al wat jaren mee en weet uit eigen ervaring en de geluiden bij collega’s dat de aanwas van jong technisch talent beter kan. Dit maken we inmiddels al tientallen jaren mee en het wordt steeds actueler. Nu kun je twee dingen doen: daar jaren over praten óf proberen daar een concrete bijdrage aan te leveren. Ik koos bewust voor het tweede vanuit mijn functie als bestuurder bij de VMO.” Grote gedrevenheid André is ondernemer pur sang en werkt nu binnen STO Twente ook samen met onderwijs en overheid. Hoe ervaart hij dit? “De samenwerking is nog pril, door corona vertraagd. We hebben geprobeerd digitaal te blijven samenwerken, maar je creëert dan minder stootkracht. Maar dat zal elke STO-regio in Nederland waarschijnlijk zo ervaren. Ik heb er alle vertrouwen in dat dit gaat komen, ik heb een zeer goede indruk van het team. De collega’s uit zowel Overheid als Onderwijs zijn heel gedreven dit tot een succes te maken. Dat doet mij als vertegenwoordiger van het bedrijfsleven goed.” Investeren in stagiaires André: “Bij High Tech Maintenance Nederland B.V. hebben we eigenlijk altijd stagiaires lopen, in de regel studenten van het niveau MBO 4. STO Twente richt zich heel nadrukkelijk op het VMBO, toch zie ik voordelen om de jeugd al zo vroeg mogelijk in hun opleiding te interesseren voor techniek. Hoe eerder en beter je dit doet, hoe groter de kans dat deze studenten eenmaal op het MBO daadwerkelijk kiezen voor techniek. Daar komt bij: ik heb eigenlijk over het algemeen hele goede ervaringen met jeugdige studenten die bij ons stage lopen, hoewel je in de publieke opinie andere geluiden kunt horen. We moeten daarbij de hand in eigen boezem steken, want vaak verwacht het technisch bedrijfsleven dat een stagiair alles ook maar meteen beheerst. Hoe reëel is dat? Je zult als technisch bedrijf ruimte en tijd moeten investeren in het begeleiden van je stagiaires. Uiteindelijk rendeert dat, maar je hebt daar een visie voor nodig op de iets langere termijn.” Kijk over lokale grenzen heen Sterk Techniek Onderwijs Twente is een grote regio met vijf sub regio’s. Wat kan daarin een verbindende succesfactor zijn? André: “Ik zie dat alle sub regio’s van STO Twente er goed van zijn doordrongen dat het economische bestaansrecht van Twente voor een heel groot gedeelte is geworteld in de maakindustrie, met uiteraard subtiele verschillen per sub regio. Rijssen-Holten heeft bijvoorbeeld de focus op bouwnijverheid terwijl in Hengelo de maakindustrie vanuit de metaal sterk is vertegenwoordigd. Maar samen staan zij sterk en zien zij elkaars belangen. De kunst is dat de aan STO Twente deelnemende scholen en lokale overheden ook óver die lokale grenzen kijken en vanuit één sterk Twente samenwerken. Ik heb daar alle vertrouwen in.” Cruciaal: leren samenwerken Het programmaplan van STO Twente telt 12 activiteiten. Waar gaat het technische hart van André als eerste naar uit? “Tijdens mijn eigen opleiding luisterde je naar je leraar en werd de stof daarna getoetst. Waar ik nu heel enthousiast van word, is dat de huidige jeugd heel sterk multidisciplinair leert samenwerken in projecten. Ze leren direct als team functioneren. De jeugd is daarin veel verder dan wij dat vroeger waren. Ze worden aangesproken op een breed scala van specifieke kennis en kunde, een manier van studeren waar ze later in het bedrijfsleven direct veel profijt van hebben. Ook dé uitdaging is om jonge VMBO’ers onder de arm mee te nemen in de wereld van techniek zodat later hun overgang naar het ROC van Twente veel voorspoediger verloopt. De mogelijkheden om te investeren in goede technische leermiddelen zoals draai- en freesbanken en ook bijvoorbeeld HoloLenzen, maakt dit mogelijk. Allemaal dankzij de inzet en steun van Sterk Techniek Onderwijs Twente!” MENU

Ik vind het geweldig om de jeugd te motiveren voor een goedbetaalde lascarrière De STO regio Enschede is blij met Gertjan Bleek als gastdocent lassen. Hij is met pensioen, maar werkt als lasinstructeur 100% gemotiveerd één dag per week op het Bonhoeffer en Stedelijk Alpha. Graag stelt Gertjan zich voor: ”Ik wil graag dat er meer lassers in Nederland worden opgeleid. De overheid heeft daar lang geen aandacht aan besteed, maar nu zie je daarin weer een positieve beweging, ook met STO Twente. Dankzij dit programma kan ik hieraan een bijdrage leveren.” Veelzijdige CV met lassen De inmiddels 67-jarige Gertjan Bleek heeft een ongekend groot en uitgebreid cv in de laswereld. Zo was hij onder andere lasinspecteur bij Shell Pernis en was hij betrokken bij de pijpleidingen van de Nederlandse Gasunie. Alle fabrieken in de Europoort kent hij op zijn duimpje. Ook geeft hij al heel lang les aan TSH vakopleidingen in Emmen: “Hier komen ervaren lassers die graag nog een andere lasdiscipline willen aanleren.” Gertjan is eigenlijk met pensioen, maar houdt te veel van zijn vak om stil te zitten: “Ik word bijvoorbeeld nog regelmatig gevraagd als lasinspecteur bij onderhoudstops bij alle grote raffinaderijen in de Botlek. Dat werk is niet continu, dus goed te combineren met mijn pensioen.” Een collega van Gertjan uit Ootmarsum werd gevraagd om op het Bonhoeffer en Stedelijk Alpha techniekles te geven als lasinstructeur.: “Hij tipte mij, want hij vond dat ook wel iets voor mij. Ik legde het contact en zo is dat balletje gaan rollen.” Gertjan is weliswaar met pensioen, maar vind het prachtig om de jeugd één dag in de week in het vmbo de beginselen van het lassen bij te brengen: “Op elk van deze scholen geef ik op één dag vier uur lasles.” Laagdrempelige introductie tot lassen Wat motiveerde Gertjan om gastdocent te worden op het Enschedese vmbo? “Dit is geweldig om te doen. De leerlingen komen heel stoer binnen als 16-jarigen. Via onze drie lasboxen probeer ik hen wegwijs te maken met de beginselen van het lassen. Prik je door de stoere houding heen, dan merk je toch wel dat ze zenuwachtig zijn. Lassen is ook echt wel een ding, met felblauw licht en gloeiend hete spetters. Eerst zeggen ze: ‘dit is niks voor mij!’ Dan is het aan mij om deze jonge leerlingen er toch een beetje vertrouwd mee te maken. De leerlingen op hun gemak stellen is een belangrijk deel van mijn werk. Ik leg uit wat lassen is, wat je er allemaal mee kunt. Ook open ik hen de ogen door uit te leggen dat lassen meer is dan een mooi tuinhekje lassen. Ik vertel ze over wat er in de Botlek gebeurt met hooggekwalificeerd laswerk. Uiteraard motiveer ik hen ook met de waarheid dat zij er later een hele goede boterham mee kunnen verdienen, vooral in de industrie. Want vaak denken ze dat ze alleen met een laptop en mobiel een mooi salaris krijgen. Dus naast hen motiveren voor het vak van lasser zelf, wil ik de leerlingen ook prikkelen voor de mooie toekomst die voor hen ligt.” Goede samenwerking met docenten Gertjan werk als gastdocent nauw en collegiaal samen met de reguliere docenten PIE van het Bonhoeffer en Stedelijk Alpha: “Zij sturen mij aan, want ik ben uiteraard meer instructeur dan docent. Ze zitten ook bij de les als deze start om mij en de leerlingen op weg te helpen.” Door zijn veelzijdige werkervaring is Gertjan 100% bij met de laatste stand van zaken als het aankomt op professioneel lassen. Wat betekent dat voor de leerlingen? Gertjan: “Lasapparatuur veroudert niet snel. Bonhoeffer en Stedelijk Alpha werken met lasmachines van zo’n 25 jaar oud, maar dat is eigenlijk niet zo relevant. Natuurlijk, software moderniseert, maar de manier van lassen blijft gelijk. Wel hebben we inmiddels overleg gehad om eventueel toch te vernieuwen met onze lasmachines. Maar al met al is de apparatuur op school best wel up-to-date, ook met lasersnijders.” Band opbouwen met leerlingen Eén dag in de week instructie geven is iets te weinig om snel een band met de leerlingen op te bouwen, geeft Gertjan aan: “Maar nu, na een jaar, kennen ze mij al aardig. Daar komt bij: ik vind het ook heel leuk om met jonge mensen om te gaan. Ik heb een warm kloppend hart voor de jeugd.” Wel constateert Gertjan dat zijn werk veel flexibiliteit vergt: “Maar door mijn jarenlange laswerk kwam ik ook in contact met allerlei mensen en instanties. Die flexibiliteit neem ik mee naar de school zodat ook de leerlingen met bijvoorbeeld een allochtone achtergrond de aandacht krijgen die zij verdienen. Meer dan gemiddeld krijgen zij van hun ouders mee dat werken in de techniek met een overal aan vies is en geen status heeft. Aan ons de taak om ook deze waardevolle groep voor een mooie toekomst in de techniek te motiveren.” MENU

WIE IS WIE BIJ STO TWENTE ​ MENU MARIEKE RINKET Programmamanager Sterk Techniekonderwijs Twente. marieke.rinket@stotwente.nl THAISA ROUGOOR Onderwijskundige en verantwoordelijk voor het monitoren en evalueren van STO-activiteiten binnen de regio Twente. thaisa.rougoor@stotwente.nl PROJECTLEIDING Professionele deelnemers & stevige organisatie Sterk Techniekonderwijs Twente is gefundeerd op zowel professionele deelnemers als een stevige organisatie. Projectleiding Sterk Techniekonderwijs Twente De projectleiding van Sterk Techniekonderwijs Twente fungeert als eerste overkoepelend aanspreekpunt voor zowel intern als extern betrokkenen. Dit driekoppige team telt een penvoerder/projectmanager, programmamanager en onderwijskundige, ondersteund door een communicatiespecialist. Aangesloten VMBO's EN PARTNERS Vmbo's, mbo's, bedrijfsvakscholen, expertisecentra, hogescholen en bedrijfsleven Onder de voortvarende vlag van STO Twente werken maar liefst 19 Twentse vmbo’s samen. Inclusief een school voor VSO en uiteraard ook het MBO. Plus constructieve samenwerkingen met hogescholen en bedrijfsleven. Benieuwd? Bekijk het volledige overzicht . ​ Op onderstaande kaart vindt u alle aangesloten vmbo's. Subregionale projectleiding STO Twente Hengelo Benno Hams b.hams@ctstorkcollege.nl ​ Oldenzaal Marjolein Wolbers m.wolbers@twentscarmelcollege.nl Enschede Maike Warrink mwarrink@hetstedelijklyceum.nl ​ Ingrid Verbeek i.verbeek@bc-enschede.nl ​ Rijssen/Holten Marye Teunis m.teunis@waerdenborch.nl ​ ​ Almelo Patric Wigman p.wigman@noordik.nl ​ Wilco Broekhuis wbroekhuis@zone.college STUURGROEP Een veelzijdig samengestelde groep van professionals uit zowel het onderwijs als bedrijfsleven vormt samen de Stuurgroep voor STO Twente: Marjan Weekhout m.weekhout@twentscarmelcollege.nl Trudy Vos tvos@rocvantwente.nl Manon Ketz mketz@hetstedelijklyceum.nl Aart van ’t Veld a.vantveld@reggesteyn.nl Marcel Poppink m.poppink@consentscholen.nl André Jansen a.jansen@htm-nederland.nl Benieuwd? Lees hier het interview met André Jansen (VMO), lid Stuurgroep STO Twente. Projectleiding Projectleiding subregio's Stuurgroep Vmbo's en partners More

7Tech levert wederom kennis, vaardigheden èn pracht-werkstukken voor basisschoolleerlingen Na zes vrijdagen hard werken presenteerden leerlingen van verschillende Enschedese basisscholen vrijdag 8 april het resultaat: drie werkstukken, gemaakt binnen verschillende werelden van de techniek. Een tafel van hout, een lamp van metaal en een kunstwerk gemaakt op een iMac. Vol trots lopen de ongeveer dertig kinderen hun ouders en leerkrachten rond te leiden langs het gemaakte werk. “Dit is het computerlokaal, we hebben Adobe Photoshop gebruikt en onze eigen foto in een zelfgetekend landschap gemonteerd. Kijk, dat doe je zo!” zegt Amber, 10 jaar oud terwijl haar moeder verbaasd naar de computervaardigheid van haar dochter kijkt. “Een handtekening zetten op het bewijs van deelname is wel heel officieel!” lacht de 11-jarige Kerem trots terwijl zijn vader het moment vastlegt op de foto. “Kom mam, ik laat je mijn lamp zien! Hij doet het echt hoor, loop mee!” zegt een andere leerling. Alvast kijkje nemen op vmbo “We willen de leerlingen laten zien hoe gaaf het werken met verschillende technieken kan zijn.” zegt Floor de Vries van 7Tech. “Het initiatief van 7Tech is bedoeld om leerlingen van groep 7 een kijkje te laten nemen op het vmbo. We nodigen leerlingen uit en ze kunnen op vrijwillige basis inschrijven voor zes vrijdagmiddagen. De deelnemers komen naar de Wethouder Beversstraat en gaan met drie verschillende werkstukken aan de slag. Het resultaat is echt om trots op te zijn en dat zien de ouders vandaag.” legt De Vries uit. Aan deze workshops hebben de leerlingen van de Enschedese basisscholen De Regenboog, ODBS Het Stroink, CBS Anna van Buren en De Windroos deelgenomen. Heus diploma Na de workshops ontvangen de leerlingen een bewijs van deelname, een diploma dat de geleerde vaardigheden en kennis onderschrijft. Gespannen gezichten van de deelnemers bij het zetten van hun handtekening op het bewijs van deelname toont aan dat het een serieuze aangelegenheid is. Het opzetten van de 7Tech workshops ligt in handen van de de docenten van Het Stedelijk Vakcollege en het Bonhoeffer college. “We delen de praktijklokalen in ons gebouw en we delen de kennis. Op deze wijze bieden we de leerlingen een optimale kans om te ontdekken hoe gaaf een technisch beroep kan zijn.” zegt Levi Wolbers, docent produceren, installeren en energie van het Bonhoeffer. Collega docent Jos Doppen van Het Stedelijk Vakcollege knikt instemmend: “Het enthousiasme en de motivatie bij de deelnemers is groot. Soms is het een uitdaging om de werkstukken af te krijgen maar aan de reacties van de ouders en de leerkrachten van de basisschool te merken, verdient het resultaat een groot compliment voor de leerlingen. 7Tech Het voortgezet onderwijs heeft de opdracht van het Ministerie van Onderwijs Cultuur en Wetenschappen om leerlingen op een jonge leeftijd wegwijs te maken in de techniek. “Er is nu al een grote vraag naar technisch personeel. Die vraag kan een groter probleem worden in de nabije toekomst. Met 7Tech proberen we leerlingen op jonge leeftijd kennis te laten maken met onze scholen en de technische opleidingen die we bieden.” vertelt Floor de Vries. Aan de brede lach op het gezicht van de coördinator van 7Techn te zien, is ze blij dat de presentatie weer ‘live’ kan met ouders. De Vries: “Hè! Daar waren we allemaal aan toe. Na twee versimpelde presentaties (door de corona maatregelen mochten ouders de vorige presentaties niet bezoeken red.) is dit wel heel mooi om te zien; trotse leerlingen, trotse ouders en trotse basisschoolleerkrachten. De opkomst was groot! En groter dan verwacht!” MENU